"Projektet dhe reagimi i turizmit" -- Gazeta Korrieri 09/07/2004

Kohet e fundit eshte pasqyruar nga media nje projekt i EDEM (Zhvillimi i Ndermarjeve Shqiptare dhe Sherbimet e Tregjeve te Eksportit) i finacuar nga USAID-i, mbi turizmin e interesit te vecante. Ne fillim dua te pergezoj inisiativa te tilla, sidomos kur keto projekte kane nje shtrirje te gjate kohore dhe nuk ngelen ne kuadrin e organizimit te nje konference. Dy probleme do te doja te trajtoja ne kete shkrim: se pari, objektivat qe ky projekt synon te arrije; dhe se dyti, sa i pergatitur eshte sektori privat dhe publik i turizmit per te mbeshtetur me tej inisiativa te tilla.
Dihet qe shumica e projekteve te ndermarra nga organizata te ndryshme synojne fillimin dhe stimulimin e nje pune e cila me vone duhet te vazhdohet dhe perfundohet nga vete palet e interesuara. Potenciali per zhvillimin e produktit te turizmit te vecante ne Shqiperi eshte i konsiderueshem dhe eshte per t’u pergezuar fakti qe EDEM u perqendrua ne kete lloj produkti duke theksuar shmangien nga produkti tradicional i plazhit.

Ajo qe te bie ne sy nga takimet e organizuara nga EDEM eshte deshira e madhe e shume aktoreve te turizmit shqiptar per te ndryshuar gjendjen aktuale te turizmit. Kjo deshire eshte aq e forte saqe kerkesat e shtruara ne keto takime shpeshhere i kalojne edhe mundesite reale dhe qellimet e ketij projekti. Kerkesa per ndryshimin e imazhit te Shqiperise, ndertimit te infrastruktures turistike, zyrave te informimit te turisteve, ndryshime dhe rikrijime te strategjive te turizmit etj etj (te gjitha keto detyra primare te Ministrise se Turizmit) jane mese te drejta dhe shume te rendesishme por qe nuk mund t’i zgjidhi kurre nje projekt i vetem i nje organizate te caktuar. Nga ana tjeter keto kerkesa tregojne gjendjen kaotike ku ndodhet turizmi yne dhe ata qe merren me te.
Ato mund te zgjidhen vetem nepermjet bashkpunimit te sektorit publik ( kryesisht te Ministrise se Turizmit), sektorit privat, dhe ndihmes teknike te organizatave te tilla. Perndryshe, qellimi i ketyre projekteve do te devijoje duke coroditur dhe rrezikuar edhe realizimin e synimit te tyre fillestar. Ajo qe une do prisja me shume nga ky projekt i EDEM-it eshte ndjekja e tij nga specialist te mirefillte turizmi te cilet pasi te kishin njohurit e duhura mbi gjendjen e turizmit tone si dhe te studionin opinionet e aktoreve te turizmit, te krijojnin nje plane pune mbi te cilen duhej ecur. Kurse tani vihet re me shume nje tendece e ekzagjeruar per te vleresuar mendimin e cdokujt gje qe sjell ate kaosin e permendur me siper.

Pse nuk ka sukses konkrete (te shpejte, sic mund te pritet nga shume) turizmi i interesit te vecante? Qe te kuptojme me mire problemin duhet te bejme nje sqarim ne konceptin e turizmit te interesit te vecante. Ky turizem, megjithese ne pamje te pare te krijon pershtypjen se eshte i nje shkalle te vogel, ne te vertete perbehet nga tre grupe te medha produktesh turistike: 1) turizmi kulturor dhe historik; 2) turizmi i natyres (rural, ekoturizmi, etj.); dhe 3) turizmi aktiv.
Turizmi kulturor dhe historik eshte me i konsoliduar ne Shqiperi sepse qe nga koha e Albturizmit eshte krijuar nje tradite dhe infrastrukture e tij. Historia dhe kultura jane elemente unike te cdo vendi, pra edhe te Shqiperise. Ky faktor eshte ai qe i terheq me shume turistet e huaj pra dhe e ben pak me te lehte gjetjen e klienteles.
Persa i perket turizmit te natyres apo atij aktiv, megjithese me nje potencial te konsiderueshem ne Shqiperi, nuk jane shume unik per turistet e huaj (keto dy lloje turizmi mund te gjenden ne cdo vend te botes ne forma pak a shume te ngjashme).
Keto jane disa nga arsyet pse dhe turizmit te interesit te vecante i duhet dhene koha dhe assistenca profesionale e mjaftueshme qe te fillojme te shikojme frytet e para. Mbi te gjitha duhen gjetur format e bashkepunimit ndermjet subjekteve qe ofrojne segmente te ndryshme te ketij turizmi per te krijuar infrastrukturen e nevojshme.
Edhe nje here jane per t’u vleresuar perpjekjet e ketyre projekteve te rralla mbi turizmin, mbi te gjitha per tendecen per te organizuar aktoret e turizmit. Por nga ana tjeter le te jemi realist: agjensite turistike do t’i vendosin energjite e tyre atje ku dhe shohin fitim me te sigurt dhe te shpejte - tek shitja e biletave ne rastin me te keq, dhe tek nisja e turisteve shqiptare jashte shtetit per pushime, apo tek organizimi i atyre tureve sporadike me te huajt qe duan te vizitojne Shqiperine. Ne pergjithesi, niveli profesional i drejtuesve te subjekteve turistike nuk eshte aq i larte saqe te rrezikohet per te hedhur bazat e te ardhmes se biznesit te tyre.

Gjithesesi une vleresoj kete inisiative per t’u organizuar sepse ne kete perpjekje ka deshtuar prej kohesh Ministria e Turizmit por edhe dy shoqatat ne leter te Agjensive te Turizmit dhe te Hotelierve. Problemet e sektorit privat te turizmit jane te shumta dhe krijimi i ketyre dy shoqatave teorikisht duhet te sherbej per te ndihmuar ne zgjidhjen e ketyre problemeve. Fakti me i thjeshte qe cmimet e ofruara nga turizmi shqiptar jane shume me te larta sesa ato te konkurrenteve te huaj, dhe mbi te gjitha qe keto cmime nuk justifikojne aspak produktin qe ofrohet, tregon se problemet vazhdojne te ngelen te pazgjidhura. Keto dy shoqata duhet te kujdesen per mbeshtetjen e sektorit privat nga shteti dhe organizimin e ketij sektori ne menyre qe te behet konkurues ne tregun e turizmit.
Nisma e EDEM-it per te stimuluar turizmin e interesit te vecante mund te shihet edhe si nje ngacmim per te dale nga shabllonet e turizmit te deritanishem. Nga ana tjeter duhet te jemi realist per ate qe duam te arrijme nga ky lloj turizmi, sepse pa u konkretizuar akoma ne formen normale te nje biznesi turistik, po fryhet shpesh ne media nga pseudo-specialiste turizmi apo pseudo-gazetare sensacionesh sikur po arrijme suksese te medha dhe perspektiva eshte e ndritur. Kemi arritur deri aty sa tema e turizmit po kthehet ne nje teme per te mbushur show-et televizive, kur nderkohe atje ku duhet me te vertete diskutuar nuk vemi, sic ndodhi psh ne konferencen e fundit mbi kete lloj turizmi te organizuar nga EDEM, ku Ministria e Turizmit ishte e vetmja qe nuk u perfaqesua as nga Ministri as nga zv/Ministri.

Problemi i fundit dhe me i rendesishmi eshte demi qe shkaktohet nga imazhi jo i mire apo joekzistent i Shqiperise ne tregun nderkombetar turistik. Nderkohe qe ne nuk po bejme asgje per permiresimin e ketij imazhi, ai ka shfaqje te perkeqesimit (sic ndodhi me artikullin e gazetes angleze “The Guardian” qe deklaronte se Tirana eshte kryeqyteti me ajer me te ndotur te Evropes). Me gjithe deshiren utopike te aktoreve te turizmit per te ndryshuar gjithcka pa nevojen e shtetit, duhet te pranojme qe ndryshimi i imazhit te nje vendi eshte nje nderrmarje kolosale, e studiuar mire nga specialistet perkates per te perzgjedhur format e duhura te marketingut dhe qe kerkon investime te medha financiare. Pra megjithese puna e Ministrive te deritanishme te Turizmit dhe interesi i shtetit mbi turizmin le shume per te deshiruar, vetem nje bashkepunim i ketij sektori me ate privat mund te arrije rezultatet e deshiruara ne ndryshimin pozitiv te imazhit te Shqiperise. Kjo do e bente shume me te lehte futjen ne treg te produkteve te tilla te reja si turizmi i interesit te vecante.



Kliton Gërxhani
I diplomuar ne degen e Manaxhimit dhe Konsulences ne Turizmin Nderkombetar, Hollande

"Menaxhimi i kalave dhe turizmi" - Gazeta Shekulli 12/02/2004

Para pak ditesh u botuan tek gazeta Shekulli dy artikuj mbi dhenien me qera te kalase se Ali Pashes ne Porto Palermo. Autorja fliste per nje skandal dhe tregonte qe te gjithe benin te paditurin, por nuk dilte e qarte se kush i kishte dhene keto objekte kulturore me qera. Nuk dua te futem ne anen ligjore te gabimeve qe jane bere nga persona (te panjohur?!) qe kane dhene ne menyre te parregullt me qera keto objekte, por do te uroja vetem qe keto objekte mos t’u jene dhene personave qe neser te na dalin “pa pritur e pa kujtuar” te lidhur me aktivitete kriminale, sic po ndodh kohet e fundit. Po ashtu, nuk do te futem as ne trajtimin e vlerave historike dhe kulturore te ketyre objekteve pasi ky nuk eshte specialiteti im, por do te doja qe kur te flitet per objekte te tilla t’u jepet vlera e tyre e vertete dhe vendi qe ato zene si ne raport me kulturen kombetare ashtu edhe ate nderkombetare. E them kete, sepse mendoj qe shpesh ekzagjerohet ne pershkrimin qe u behet ne media ketyre objekteve, gje qe bie shume ne kontradite me vleresimin, mirembajtjen dhe pasurimin e tyre te vertete. Gjithsesi sensibilizimi i Ministrise se Kultures per ceshtjen e dhenies me qera ne menyre te parregullt te monumenteve te kultures eshte per tu pergezuar, por uroj qe kjo te sherbeje si shtyse per ta pare kete ceshtje ne nje kendveshtrim me te gjere.
Pra duke lene menjane dy ceshtjet qe permenda me siper, do desha te perqendrohesha tek vlera e ketyre objekteve ne lidhje me turizmin dhe tek menaxhimi i tyre.

Ne jemi te vetedijshem qe na mungojne objekte turistike te klasit te pare, apo te kategorise “A” sic quhen ndryshe. Pra ne nuk kemi objekte kulturore dhe historike te nivelit te Koloseumit apo Akropolit, nuk kemi objekte fetare te nivelit te Tempullit te “Sagrada Famila”- kryevepres se Gaudit, apo Xhamise Blu ne Stamboll, ashtu sic nuk kemi as ndonje veper arkitektonike te nivelit te Kulles Eifel. Keto jane vetem nje perqindje e vogel e pasurise kulturore te fqinjve tane, qe secila me vete terheq shume here me shume turista ne vit sesa numri i turisteve qe viziton vendin tone.
Nga te gjitha objektet turistike qe ne kemi, vecohet disi Butrinti, por qe gjithsesi eshte akoma larg maksimumit te percjelljes se vlerave te tij. Ndersa per te gjithe objektet e tjera na duhet qe para se te flasim per “perla”, te behemi realist dhe te mendojme si mund t’u nxjerrim dhe paraqisim vleren e vertete qe ato kane.

Kalate
Per mendimin tim, kur flasim per produktin turistik me karakter historiko-kulturore ne Shqiperi, kalate kane potencialin me te madh per te zene vendin me te rendesishem. Duke patur parasysh madhesine e territorit te vendit tone, mund te thuhet qe ne kemi nje numer te konsiderueshem kalash te cilat jane te shperndara pothuajse ne menyre te rregullt ne te gjithe vendin. Pozicioni i tyre dominues, kryesisht mbi qytetet tona, historia qe mbartin me vehte, si dhe shumellojshmeria e tyre mund t’i ktheje ato ne objekte terheqese te nje rendesie te vecante per turistet e kultures. Por per te arritur deri aty duhet shume pune. Te gjithe jemi deshmimtar te gjendjes se mjerueshme te shume objekteve te tilla. Shkaku i kesaj gjendje eshte mbi te gjitha mungesa e fondeve, por edhe mungesa e vemendjes. Gjendja e mjerueshme e tyre nuk duhet te jete vetem shqetesim i Institutit të Monumenteve të Kulturës (IMK), por i vete qeverise tone. Ne situaten qe ndodhen keto objekte, duhet nderhyre sa me shpejt me qellim qe ato te kthehen nga nje vend i preferuar i bagetive, (dhe qe shpejt mund te kthehen ne nje grumbull guresh), ne monumente te krenarise kombetare per te cilat do te kemi kenaqesi t’ja u tregojme edhe vizitoreve te huaj.

Menaxhimi
Une mendoj se zgjidhja e ketij problemi vjen vetem nga vleresimi i duhur i ketyre objekteve nga institucionet perkatese, dhe mbi te gjitha vjen nga nje menaxhim profesional. Nese fondet per mirembjatjen e tyre mungojne, dhenia me qera eshte nje nga zgjidhjet me optimale ne kushtet e sotme. Por per dhenien me qera, nuk mjafton vetem nje ligj qe e lejon kete. Mbi te gjitha duhet te kete nje strategji (p.sh. 5-vjecare) mbi ate qe ne kerkojme te ndodhe me keto objekte per nje peruidhe te caktuar. Faza e pare e kesaj strategjie duhet te jete mirembajtja e ketyre monumenteve te kulures, por ne duhet te kalojme gradualisht ne fazen tjeter te rendesishme: ate te zbulimit dhe shtimit te vlerave te ketyre objekteve.
Per hartimin e nje strategjie te tille duhet te marrin pjese si Ministria e Kultures dhe IMK-ja, ashtu edhe Ministria e Turizmit. Kjo ministri duhet te shikoje tek keto monumente kulturore nje nga produktet kryesore te turizmit tone kulturor.
Ne baze te kesaj strategjie duhet te behet edhe dhenia me qera e ketyre objekteve. Per kete qellim eshte mire qe te ngrihet nje komision me anetare nga te tre keto institucione qe te beje perzgjedhjen e personave privat qe duan te marrin me qera keto objekte.

Perzgjedhja e tyre te mos behet ne baze te shumes qe ata ofrojne per investim, por mbi te gjitha ne baze te projektit me te pershtatshem te investimit qe ata paraqesin. Pra qe ky investim mos te jete thjesht nje mjet per t’i sjelle fitime nje personi privat te caktuar, por qe te jete edhe nje element i ri funksional ne teresine e objektit. Nese specialistet e konsiderojne te nevojshme, te behet edhe nje trajnim i personit te perzgjedhur ne lidhje me njohjen e situates dhe mirmbajtjen e objektit, si dhe te monitorizohet rregullisht aktiviteti i tij nga keta specialiste.

Zbulimi dhe shtimi i vlerave
Institucionet perkatese duhet te bashkepunojne me sektorin privat ne pasurimin e vlerave te kalase se dhene me qera. Ato duhet ta pajisin privatin me materiale te ndryshme informuese dhe promovuese mbi kalane perkatese. Keto mund te jene libra, revista, fletepalosje etj. Privati duhet te jete i detyruar te ngreje nje ministende ku te reklamoje keto materiale. Ketu e kam fjalen per kalate e vogla qe nuk kane muzete e tyre. Te ardhurat nga keto materiale t’i kalojne IMK-se dhe ndoshta nje perqindje e vogel t’i kaloje privatit per t’i rritur interesin per shitjen e tyre.
Pike tjeter e rendesishme ketu eshte venia e pllakatave me nje pershkrim te historise se kalase si ne shqip ashtu edhe ne anglisht. Po ashtu duhet pare mundesia e venies se stemave heraldike.
Nje nga kriteret per dhenien me qera duhet te jete edhe qe ndertimet qe do te beje subjekti privat t’i pershtaten karakteristikes (arkitektures) se objektit ku investohet.

Avantazhet qe mund te vijne nga privati jane mbi te gjitha, mbrojtja e objektit dhe mirembajtja e tij. Ai duhet te jete i interesuar edhe qe te permiresoje rrugen qe te con tek kalaja, ose te mendoje per organizimin e transportit me minibusa nga qendra e qytetit tek kalaja, ne rastin kur ky mungon, per te terhequr klientet. Po ashtu mund te investoje ne ndricimin e jashtem dhe te brendshem sidomos kur flitet per kala te vogla.
Perfitimi i dhenies me qera eshte i dyanshem:
1. privati investon ne nje objekt historiko-kulturor qe ka nje emer dhe rendesi te vecante, gje qe i lehteson reklamen dhe gjetjen e klienteve.
2. Shteti perfiton nga te ardhurat financiare per mirmbajtjen dhe vleresimin e objektit.
Nga ana tjeter, nese ne nje kala do te krijohet mundesia per kalimin e kohes se lire, ajo do te jete terheqese jo vetem per te huajt por edhe per vendasit, gje qe do te shtoje edhe interesin e tyre per te njohur historine e ketyre objekteve ne vecanti, dhe historine e te pareve tane ne pergjithesi.

E rendesishme eshte edhe vecimi i kritereve per dhenien me qera te objekteve te ndryshme kulturore ne baze te madhesise dhe rendesise se tyre. Nuk mund te vihen te njetat kritere per marrjen me qera te kalave te Beratit, Gjirokastres apo Rozafes, dhe kalave te tjera. Per grupin e pare duhet te kete rregulla me te rrepta dhe qera me te larte per m2, kurse per kalate e tjera duhet te kete me shume fleksibilitet.
Ne Perendim arrihet deri aty sa objekte kulturore qe terheqin pak vizitore dhe kane kosto te larte mirembajtje, u shiten privateve. Madje shpesh procesi i privatizimit shtrihet edhe me gjere, sic ndodh ne vende te Evropes veri-perendimore (si Hollande, Angli etj) qe shquhen per nje kulture te forte te decentralizimit. Kjo i ka bere te jene me rentabel pa e humbur komplet kontrollin mbi monumentet e kultures dhe te nderhyjne nese eshte e nevojshme. E kunderta ndodh ne vendet e Evropes jugore, ku inisiativat private jane me te pakta dhe ku monumentet e kulture konsiderohen si pasuri kombetare prandaj dhe nuk privatizohen. Kjo sjell gjithsesi probleme financiare ne mirembajtjen e tyre. Ne edhe pse bejme pjese ne grupin e dyte, nuk duhet te jemi te mbyllur ndaj fleksibilitetit dhe eksperiences se vendeve Veri-Perendimore, duke ruajtur balancen ndermjet efektivitetit te menaxhimit dhe ruajtjes se vlerave kombetare.

Si perfundim, pas dhenies me qera dhe krijimit te infrastruktures turistike, eshte shume e rendesishme qe Ministria e Turizmit te bashkepunoje me Ministrine e Kultures per reklamimin e ketyre objekteve nepermjet materialeve promovuese,videove, panaireve te ndryshme te turizmit, nepermjet medias, faqeve te interentit etj. Qellimi te jete qe nepermjet mirembajtjes, vleresimit dhe menaxhimit te duhur te kalave tona, te arrijme te krijojme kthimin e ketyre objekteve ne nje nga produktet tona me te rendesishme kulturore. Pervoja shume e mire e kalave te Lekursit, Petreles, Durresit etj.duhet te jete nje shembull pozitiv per ta stimuluar kete proces edhe ne kalate e tjera.



Kliton Gërxhani
I diplomuar ne degen e Manaxhimit dhe Konsulences ne Turizmin Nderkombetar, Hollande